Được ra các nước phát triển cao học PhD là mơ ước của nhiều sinh viên Việt Nam.
Một số bạn nhận được học bổng đi học vui đến nỗi không tìm hiểu con đường phía trước như thế nào? Con đường nghề nghiệp sẽ ra sao khi tốt nghiệp?
Thêm vào đó báo chí thường đưa những câu chuyện tốt nghiệp xong được trường giữ lại làm giáo sư hoặc được trường này trường kia mời về làm việc càng thêm tô hồng viễn cảnh khi tốt nghiệp. Thực tế có phải như vậy không?
Học PhD là một đầu tư lớn và dài hạn. Bạn mất ít nhất 4-5 năm để hoàn thành. Trong thời gian đó,thu nhập của bạn chỉ đủ để tồn tại (trước thuế). Sau khi tốt nghiệp, cũng như tốt nghiệp bất kỳ chương trình đào tạo nào khác, chỉ là bước khởi đầu chập chững bước vào nghề. Phần lớn các bạn vẫn chưa thể nghiên cứu độc lập mà phải làm thêm vài năm postdoc trước khi có thể bước vào thị trường lao động học thuật. Trong thời gian postdoc, thu nhập của bạn chỉ vừa đủ sống (trước thuế). Sau đó bạn sẽ phải tìm kiếm một vị trí tenure track. Thị trường này cạnh tranh rất khốc liệt và xác suất để trở thành tenured professor là rất thấp. Một số bạn sẽ phải chấp nhận làm lecturer hoặc visiting/adjunct professor. Một số bạn chấp nhận làm postdoc suốt đời. Một số bạn ra ngoài làm cho industries. Một số thì về nước.
Có được một vị trí tenure tuy khó nhưng cũng chỉ là bắt đầu. Trong 5-6 năm làm assistant professor, bạn phải đăng được một số bài báo nhất định mới được xét vào tenure và trở thànhassociate professor. Một số trường còn đòi hỏi phải có thư đề bạt từ những professors từ những trường khác. Điều này đỏi hỏi bạn phải xác định được một chỗ đứng nhất định trong ngành.
Con đường dài như vậy, đầu tư nhiều như vậy, nếu bạn chọn không đúng ngành thì sao? Nếu đó là việc bạn không thích, bạn sẽ khó có thể theo đuổi được đến cùng. Ngoài ra, thu nhập cũng là một vấn đề. Thị trường lao động học thuật cũng theo cơ chế thị trường. Có những ngành lương có thể cao gấp 3 lần ngành khác trong cùng 1 trường. Đây cũng là một vấn đề cần cân nhắc.
Nhận được học bổng du học PhD là một chuyện đáng mừng. Nhưng trước khi đi (hoặc hay hơn hết là trước khi ứng tuyển), bạn nên tìm hiểu rõ về con đường nghề nghiệp sau khi tốt nghiệp. Cụ thể là thị trường lao động như thế nào, mức độ cạnh tranh ra sao, đòi hỏi những gì, thu nhập thế nào? Và quan trọng hơn hết là bạn có muốn làm việc trường kỳ trong môi trường đó không. Mình biết không ít người học được một thời gian rồi mới biết những chuyện này và nhận thấy không phù hợp, tiến thoái lưỡng nan.
Hồ Đắc Nguyên Ngã
Xem bài gốc tại đây
