Đã cảnh báo GS Nguyễn Minh Thuyết – nguyên Phó Chủ nhiệm UB Văn hóa giáo dục thanh niên thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội – chia sẻ với Lao Động vào sáng 23.3: “Cử nhân, thạc sĩ thất nghiệp là chuyện hoàn toàn có thể hiểu được, bởi số lượng đào tạo quá lớn, vượt xa nhu cầu thị trường lao động hiện nay”. Điều này đã được ông – khi đó còn là đại biểu Quốc hội – đưa ra cảnh báo trong kỳ họp thứ 6 Quốc hội khóa XI năm 2004 khi tính toán rằng, mỗi năm cả nước chỉ cần từ 13.000 – 15.000 cử nhân. Về nhu cầu nhân lực, cả nước lúc đó có khoảng 100 khu công nghiệp, khu chế xuất, thu hút được tối đa 500.000 lao động, trong đó chỉ cần từ 5 – 7% cán bộ trình độ ĐH, 8% cán bộ trình độ CĐ, 60% công nhân kỹ thuật, còn lại là LĐ phổ thông. Giả sử mỗi năm có thêm 10 khu công nghiệp, khu chế xuất và có 10% cán bộ trình độ ĐH, CĐ về hưu cần được thay thế thì chỉ cần đào tạo thêm theo cấp số cộng mỗi năm khoảng 13.000 – 15.000 cán bộ là đủ. Nhưng ngay tại thời điểm đó, mỗi năm các trường ĐH và CĐ cả nước đã cho ra trường trên 200.000 người – gấp hơn 10 lần so với nhu cầu. Và con số đó hiện nay là 400.000 người. Đáng tiếc, những cảnh báo như vậy đã không được quan tâm. Thậm chí, từ sau kỳ họp đó cho đến năm 2010, quy mô GD-ĐH phát triển ồ ạt, với tốc độ cứ nửa tháng ra đời 1 trường, trong đó hầu hết các trường mới thành lập đều không đảm bảo điều kiện đào tạo. Đáng nói hơn là lượng thạc sĩ thất nghiệp ngày càng lớn. Cử nhân ra trường có thể chấp nhận đi làm việc chân tay, nhưng thạc sĩ có mấy ai chấp nhận điều này? Ngoài ra, nhiều cử nhân ra trường, do loay hoay không xin được việc nên đành tiếp tục học luôn cao học cho… được việc, sau đó tính tiếp. Lượng thạc sĩ ngày càng dư thừa, là điều chẳng có gì khó hiểu. Nhà nước quá “chiều” ngành giáo dục Ở một khía cạnh khác, GS-TSKH Nguyễn Xuân Hãn (ĐH Quốc gia Hà Nội) cho rằng, nguồn nhân lực dư thừa với số lượng lớn đặt ra câu hỏi lớn cho chất lượng giáo dục hiện nay. Vấn đề “thầy nhiều hơn thợ” được đặt ra khá bức xúc từ rất lâu nhưng chưa có giải pháp thỏa đáng, bởi thiếu hẳn chiến lược giáo dục bài bản, có tính toán hợp lý. “Mỗi năm số sinh viên ra trường thì nhiều, trong khi công nhân có tay nghề luôn thiếu thì không đào tạo. Các trường ĐH, CĐ mọc lên quá nhiều, chất lượng đào tạo thì thấp. Những bức xúc này, ngành giáo dục phải đặt ra và giải quyết triệt để, nếu không muốn tiếp tục để nguồn nhân lực cử nhân, thạc sĩ bị dồn ứ ngày càng nhiều” – GS Nguyễn Xuân Hãn cho biết.

Tấm bằng ĐH chỉ là bước đầu, người xin việc phải trang bị cho mình kỹ năng và thái độ làm việc tốt mới mong kiếm được việc làm tốt. Ảnh: Lê tuyết

Một số chuyên gia cũng nhìn nhận, việc thừa nhân lực, trước hết trách nhiệm thuộc về người học. Với cơ chế thị trường, người học phải tự “bơi” thì không cần phải học lấy bằng cử nhân, thạc sĩ bằng mọi giá nếu không có khả năng xin được việc, và không phải đại học là con đường duy nhất để kiếm sống. Thay vào đó, hãy lựa chọn một nghề phù hợp và theo đuổi nó. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, không thể không nói đến trách nhiệm của Nhà nước như “bàn tay” điều tiết. Theo đó, chiến lược phát triển nhân lực của Nhà nước cần phải tính toán, chấm dứt tình trạng đào tạo tràn lan như hiện nay. “Việc mở ồ ạt các trường ĐH gây tốn thời gian, kinh phí của xã hội. Có những ngành hoàn toàn có thể tính được lượng cung – cầu, như ngành sư phạm. Còn với các ngành “hot”, Bộ GDĐT cần chấm dứt tình trạng “khép, mở” các ngành mà thiếu sự dứt khoát. Nhiều trường mở ra vì mục đích kinh doanh, thu lãi chứ chưa hẳn là vì giáo dục, thậm chí trường công cũng cố gắng tăng số lượng sinh viên để tăng học phí. Nhưng nếu Nhà nước cứ “chiều” thế thì xã hội sẽ tiếp tục khủng hoảng thừa nguồn nhân lực” – GS Nguyễn Minh Thuyết khẳng định.