Sau nhiều năm xấu hổ vì bị coi là nghèo, hèn và kém cỏi, làm lòng tự trọng bị xây xước nghiêm trọng, người ta muốn tìm những dấu hiệu để an ủi cho bản thân về giá trị của mình: một cúp vô địch bóng đá khu vực (đã có), một hoa hậu tầm quốc tế (chưa có), hay một tỉ phú đô-la (cuối cùng thì cũng có).

Làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu?

Đầu tháng 3 vừa rồi, báo chí đăng tin một đại gia Việt Nam được tạp chí quốc tế Forbes “vinh danh” trong danh sách tỉ phú đô-la toàn cầu của mình.

Năm ngoái, vị đại gia này, lần đầu tiên, và là người Việt duy nhất, lọt vào danh sách này, và năm nay, ông vẫn vững vàng bảo vệ vị trí của mình, tuy rằng chỉ khiêm nhường nằm trong nhóm phần ba cuối bảng của 1645 người giàu có nhất hành tinh này.

Chữ “vinh danh” mà báo chí dùng, cũng như các comment trên mạng về “người con ưu tú” làm “rạng danh đất nước” cho thấy có một niềm tự hào không nhỏ của người Việt về việc này. Có thể hiểu được lý do của niềm tự hào này. Nhiều người hẳn vẫn còn bị ám ảnh bởi khẩu hiệu “Làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu” của những năm ’80 bao cấp của thế kỷ trước. Trong khi theo đuổi một viễn tưởng về một xã hội bình đẳng, thoả mãn mọi ham muốn và nhu cầu của con người, trên thực tế người ta đã tạo ra một xã hội mà trong đó, giáo sư, nông dân, bác sĩ, công nhân, và nghệ sĩ đều nghèo như nhau.

Xuất thân từ một nơi nghèo khó, đi học một ngành không liên quan gì tới kinh doanh… con đường của một “đại gia” có tiếng đi  từ mỳ tôm tới bất động sản là chất liệu cho giấc mơ mới của người Việt, một minh chứng là người ta đã được phép giầu và có thể giầu. Sau nhiều năm xấu hổ vì bị coi là nghèo, hèn và kém cỏi, làm lòng tự trọng bị xây xước nghiêm trọng, người ta muốn tìm những dấu hiệu để an ủi cho bản thân về giá trị của mình: một cúp vô địch bóng đá khu vực (đã có), một hoa hậu tầm quốc tế (chưa có), hay một tỉ phú đô-la (cuối cùng thì cũng có).

Nhưng chúng ta hãy tự hỏi thực ra có gì để tự hào trong chuyện này? Trung Quốc có tới 152 tỉ phú, xếp thứ hai trong danh sách về con số tuyệt đối, chỉ sau Mỹ. Nga cũng đóng góp 111 tỉ phú, một tỉ lệ trên đầu người cao hơn nhiều nước Tây Âu phát triển khác. Có thực sự hai quốc gia này là những nước trọng người tài, có thượng tôn pháp luật, hệ thống quản trị quốc gia minh bạch và sạch sẽ, tức là những nền tảng cơ bản để người dân có thể làm giầu một cách chính đáng? Nigeria có 4 tỉ phú, Ai cập có 8, Kazahkstan có 5. Đây là những mô hình chúng ta muốn noi theo? Liệu số lượng tỉ phú có thể làm thước đo thành công cho sự phát triển của một quốc gia?

Tôi không nghĩ vậy.

Tài sản 85 cá nhân bằng một nửa dân số toàn cầu

Nếu có một điều mà câu chuyện tỉ phú này có thể nói với chúng ta thì đó là ngày nay sự phân hoá giầu nghèo ở nhiều quốc gia đã lên tới mức bất an. Nhưng trước khi đi tiếp, chúng ta hãy dừng lại một chút để chuẩn bị tinh thần. 1 tỉ là một con số trừu tượng, có thể hình dung ra nó như thế nào? Người ta có thể làm gì với 1 tỉ đô-la?

Thu nhập trung bình của người Việt hiện nay là gần 2 000 USD một năm. Nhưng ta không lấy con số này, mà hãy lấy hẳn một người ở thành phố lớn, được học hành, đào tạo tốt, và có thu nhập cao gấp 10 lần mức trung bình của toàn quốc, tức là 20 000 USD một năm (mức này đã bằng tới hai phần ba mức thu nhập trung bình của người Mỹ).

Cứ cho là con người giỏi giang và may mắn này có thể tiết kiệm được toàn bộ số tiền này, mà không phải tiêu xài gì cả. Vậy anh ta sẽ phải làm việc trong bao nhiêu năm để tích luỹ được 1 tỉ USD? Câu trả lời là 50 000 năm. Hay là hơn 1 200 thế hệ, nếu mỗi thế hệ có 40 năm để lao động.

Đây là một ví dụ nữa, sau khi bạn đã phục hồi khỏi cơn choáng. Hình dung ra một khách sạn xa xỉ, chúng ta vẫn nghĩ tới mức giá vài trăm đô-la một đêm. Ít người biết rằng ở những nơi như Burj Al Arab, khách sạn có hình cánh buồm ở Dubai, thu nhập 20 000 USD mỗi năm của người nói trên chỉ đủ để trả tiền phòng cho một đêm. Thế còn với 1 tỉ USD, bạn có thể ngủ bao nhiêu đêm ở đây? 144 năm và mấy tháng lẻ.

Chênh lệch giầu nghèo đã trở thành một hiện tượng toàn cầu. Trên thực tế, trong nhóm những quốc gia có chênh lệch khủng khiếp nhất có đủ các loại: giầu như Mỹ, thu nhập trung bình như Brazil, hay khốn khổ như Zimbabwe.

Ở Mỹ, năm 2011, gần một nửa dân số không có tài sản gì cả (tức là họ có mức nợ cao hơn sở hữu của cải của mình), trong khi đó, 1% những người giàu nhất sở hữu trên 35% tổng tài sản của quốc gia này. Ở Việt Nam, nếu lấy số liệu của công ty Wealth-X / UBS làm cơ sở thì năm ngoái, 195 người siêu giàu (“siêu giầu” được công ty này định nghĩa là có trên 30 triệu USD) sở hữu tổng cộng 20 tỷ USD, bằng hơn nửa GDP của toàn bộ TP Hồ Chí Minh, và bằng 12% tổng sản lượng quốc gia.

Đầu năm nay, Oxfam, một tổ chức hoạt động trong lĩnh vực nhân đạo và phát triển của Anh, công bố một con số gây sốc: 85 cá nhân giầu nhất thế giới, nghĩa là một nhóm người vừa đủ nhét vừa vào trong một xe bus hai tầng, có tài sản bằng một nửa dân số toàn cầu.

Cũng theo Oxfam, riêng phần gia tăng của cải trong năm qua của 100 tỉ phú giầu nhất thế giới đã đủ để xoá xổ sự nghèo đói trên toàn bộ hành tinh này tới bốn lần.

Trước tình hình này, “Báo cáo rủi ro toàn cầu” của Diễn đàn Kinh tế thế giới Davos năm 2013 đã đưa bất bình đẳng trong thu nhập vào danh sách những rủi ro toàn cầu nguy cấp nhất.

Theo một khảo sát của Gallup, hai phần ba người dân Mỹ bất bình về tình trạng phân bổ của cải hiện nay ở nước họ. Trong một diễn văn đầu năm nay, tổng thống Obama cho rằng chênh lệch thu nhập còn đe doạ nền kinh tế Mỹ hơn cả vấn đề thâm hụt ngân sách. Mùa hè năm ngoái, “The Guardian”, một tờ báo lớn của Anh, tổ chức một toạ đàm trực tuyến với các chuyên gia hàng đầu và chạy tít “Liệu chúng ta có nên tìm cách xoá bỏ giầu có quá mức, thay vì xoá bỏ nghèo đói cùng cực?”

Nhưng vì sao giàu có quá mức (khái niệm tiếng Anh được dùng hiện nay là “extreme wealth”), kể cả khi nó được tạo ra một cách hợp pháp, lại trở thành mối nguy trong con mắt của những nhà lãnh đạo chính trị và kinh tế quốc tế? Xã hội sẽ phải trả giá gì cho mức phân hoá giàu nghèo cực đoan?

Phần hai của bài sẽ đề cập tới vấn đề này.

Tỷ phú phải chăng dây thép gai dẫn điện quanh dinh thự, và thuê hàng đại đội vệ sĩ đưa con đi học, thì lúc đó đêm đêm ngủ trên cái giường, dẫu 6 tỉ hay 60 tỉ, liệu có sung sướng?

Theo Đặng Hoàng Giang/Vietnamnet.vn

(Phó giám đốc CECODES – Trung tâm Hỗ trợ Cộng đồng và Nghiên cứu Phát triển)

Bài gốc có thể xem tại đây.