Muốn công cuộc đổi mới thành công thì không thể không xuất phát từ cái… lỗ hổng chết người này.

Sau khi “Đề án đổi mới căn bản toàn diện giáo dục” được Quốc hội thông qua, đến nay Bộ GD & ĐT bắt tay vào triển khai hai “trận đánh nhỏ” nhằm tạo đà cho “trận đánh lớn”. Tuy nhiên, đến thời điểm này, có thể nói hai “trận đánh” mở màn của Bộ đã bị… kẹt đạn ngay ở những loạt bắn đầu tiên. Cần tìm cách gỡ để sao cho trận đánh thành công như mong đợi của người dân.

Trận đánh nhỏ hay lớn

Trước hết, việc Bộ GD đưa ra quan điểm xem “đổi mới thi cử là khâu đột phá” lần này, nhất là đổi mới GD phổ thông là dấu hiệu đáng mừng. Nhưng đáng tiếc, quan điểm này chưa hẳn đúng về phương pháp trong nhận thức lẫn tiếp cận vấn đề.

Thứ nhất, trong hoạt động dạy học có 03 nhân tố quan trọng: Thầy giáo (bao gồm cả người thầy trực tiếp giảng dạy và người thầy làm công tác quản lý); SGK, giáo trình, thư viện và phương pháp dạy học (kỹ thuật, kỹ năng dạy học – phương pháp có tính cơ học và phương pháp tư duy).

Ảnh minh họa: Văn Chung

Nhìn lại nền GD của ta hiện nay có thể thấy, 03 nhân tố trên đang rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng. Cho nên, lẽ ra trước tiên Bộ phải xuất phát từ điểm mấu chốt này chứ không phải từ khâu“đổi mới tổ chức thi cử”. Dẫu biết rằng việc tổ chức thi như thế nào cho phù hợp là điều cũng rất đáng bàn nhưng nếu cho đây là “khâu đột phá quan trọng” nhằm “đổi mới căn bản và toàn diện nền GD” thì rất không thuyết phục. Đổi mới thi cử thực ra chỉ là phần ngọn, phần phụ của vấn đề này mà thôi.

Thứ hai, lập luận việc cải tiến thi cử sẽ tạo điều kiện cho thầy và trò ở phổ thông thay đổi cách dạy và học; khắc phục việc “dạy học truyền thụ kiến thức một chiều sang phát triển kỹ năng cho các em học sinh”. Vấn đề này mới nghe qua  thấy rất hay, rất đúng nhưng ngẫm nghĩ lại thì không hẳn vậy.

Nên nhớ rằng năng lực tư duy, nhận thức, nhân cách, kỹ năng… của học sinh chỉ hình thành và phát triển một cách tiệm tiến qua từng cấp học trong suốt quá trình GD và quan trọng hơn, phụ thuộc rất nhiều vào nội dung chương trình học được thiết kế và biên soạn trong SGK chứ không phải qua một, hai kỳ thi.

Cách dạy và cách học của thầy và trò cũng vậy, phần lớn phụ thuộc vào quan điểm và mục tiêu GD; phụ thuộc vào quan điểm trong việc thiết kế nội dung và chương trình của từng môn học, bài học. Phụ thuộc vào điều kiện về cơ sở vật chất và phương tiện dạy học hơn là chịu sự tác động của việc thay đổi cấu trúc đề thi. Bởi lẽ thi cử là chuyện diễn ra sau quá trình dạy và học. Người ta dạy và học rồi mới thi chứ không ai thi rồi mới quay lại để dạy và học.

Thứ ba, giả sử nếu buộc phải xem việc đổi mới thi cử là “khâu đột phá” thì nhận thức và cách làm hiện nay chưa ổn, nhất là chưa bao quát hết thực tế chuyện thi cử. Các học sinh hiện nay, ngoài kỳ thi tốt nghiệp phổ thông và tuyển sinh ĐH thì còn 02 kỳ thi khác trong năm học. Chưa kể đến những bài kiểm tra…

Thế nên, lẽ ra cải tiến thi cử nên bắt đầu từ việc quan tâm cải tiến đổi mới các kỳ thi trong suốt quá trình học phổ thông. Thử hình dung các em học sinh vừa thi xong học kỳ 02 ở lớp 12, lập tức phải lao vào thi tốt nghiệp và sau đó là thi ĐH. Nên dù ở đây có giảm bớt môn thi (như cách làm hiện nay của Bộ), thay đổi cấu trúc đề thi (trường hợp môn ngữ văn) đi nữa, áp lực thi cử với học sinh vẫn còn đó. Tâm lý dạy và học để đối phó với kỳ thi tốt nghiệp của thầy và trò ở phổ thông vẫn còn đó.

Chưa rõ ràng trong nhận thức  

Có lẽ không phải nói nhiều về chuyện bị… kẹt đạn ở “trận đánh nhỏ” thứ hai này của Bộ GD. Qua tìm hiểu, cá nhân tôi thấy sở dĩ “trận đánh nhỏ” này bị kẹt đạn, bị dư luận phản ứng là vì có sự lấn cấn trong nhận thức của những người phụ trách ở hai khâu quan trọng sau: