Những ai đã tìm hiểu qua Hà Nội 36 phố phường sẽ nhận ra rằng, tên của mỗi khu phố là một loại hàng hóa được bán chủ yếu ở đó. Thú vị hơn là phần lớn hàng hóa cùng loại đều xuất xứ từ những địa danh cụ thể nào đó, chứ chúng không được sản xuất rải rác từ khắp mọi nơi. Tại sao lại như vậy?
Lợi thế tích tụ (Agglomeration Economies) là câu trả lời cho sự hình thành 36 phố phường ở Hà Nội nói riêng, sự hình thành các đô thị nói chung. Sự tập trung các hoạt động kinh tế và con người hiệu quả hơn sự phân tán. Lợi thế tích tụ có được là nhờ tiết kiệm chi phí để tạo ra sự tương tác và trao đổi nhiều hơn giữa các thực thể trong nền kinh tế.
Nếu mỗi hộ gia đình là một nền kinh tế tự cấp tự túc, không trao đổi với ai thì thành phố hay sự tập trung đông người sẽ không tồn tại. Trên thực tế, những trường hợp như Mai An Tiêm hay Robinson Crusoe chỉ tồn tại trong sách vở. Tất cả mọi người đều tham gia vào một tiến trình trao đổi bất tận ở khắp mọi nơi trên thế giới.
Chi phí đi lại hay vận chuyển là một chi phí quan trọng nhất trong quá trình trao đổi. Chi phí này ảnh hưởng đến tất cả các bước trong chu trình từ đầu đến cuối của một sản phẩm hay dịch vụ nào đó. Nhìn vào việc phân bổ nguồn nhân lực, lan truyền thông tin, công nghệ và hoạt động của thị trường trao đổi hàng hóa sẽ thấy rất rõ lợi thế tích tụ.
Thứ nhất, sự tập trung các hoạt động kinh tế và con người giúp cho người lao động dễ tìm được việc làm ưng ý và doanh nghiệp dễ tuyển dụng được người đúng yêu cầu hơn. Nói cách khác là khả năng “đúng người, đúng việc” sẽ gia tăng. Một người được đặt đúng vị trí, phát huy được sở trường sẽ làm việc hiệu quả và tạo ra một giá trị gia tăng cao hơn cho toàn xã hội. Kết quả họ có được thu nhập cao hơn và toàn xã hội sẽ khấm khá hơn.
Thứ hai, khi nói đến công nghệ không có nghĩa là máy móc tối tân. Chúng chỉ là những vật vô tri vô giác. Công nghệ, thực ra, nằm ở trong bộ não con người. Khi các cơ sở sản xuất nhóm lại với nhau thì sự luân chuyển cũng như sự tương tác, giao lưu nhân sự cũng thường xuyên hơn. Kết quả là các doanh nghiệp có điều kiện tốt hơn để biết và lựa chọn công nghệ sản xuất phù hợp, nhằm gia tăng hiệu quả. Hơn thế, các sáng kiến dễ nảy sinh hơn qua sự trao đổi và tương tác giữa những người “cùng hội, cùng thuyền”.
Thứ ba, việc bán hàng hóa tập trung sẽ giúp giảm chi phí cho cả người bán và người mua. Nhìn từ góc độ cạnh tranh, khi tất cả các hàng bạc đều tập trung ở Hàng Bạc thì sự cạnh tranh sẽ cao hơn và sẽ làm cho giá cả giảm xuống. Trên thực tế, cả người bán và người mua đều khấm khá hơn.
Giả sử có hai hàng bạc cùng sản xuất và bày bán các loại trang sức giống hệt nhau và người tiêu dùng biết rằng, có hai cửa hàng trên địa bàn của họ. Nếu hai cửa hàng ở gần nhau thì tổng phúc lợi xã hội sẽ cao hơn so với hai cửa hàng ở xa nhau.
Do sở thích và những yếu tố khác tác động, người tiêu dùng ít khi mua hàng trong lần đầu tiên đến cửa hàng mà họ thường xem cả hai. Thậm chí, trong nhiều trường hợp họ sẽ đảo tới, đảo lui nhiều lần. Tuy nhiên, nếu hai cửa hàng là giống hệt nhau thì mỗi bên sẽ có một nửa lượng khách. Lúc này, chúng ta có thể nhận ra sự khác biệt khi hai cửa hàng ở gần nhau hoặc ở xa nhau.
Tổng chi phí của người mua bao gồm chi phí mua hàng và chi phí đi lại. Nếu hai cửa hàng ở gần nhau thì chi phí đi lại bằng không. Phần chi phí đi lại trong trường hợp hai cửa hàng ở xa mà người mua chấp nhận trả có thể chia một phần cho người mua, một phần cho người bán khi hai cửa hàng ở gần. Kết quả là tất cả các bên cùng có lợi.
Tóm lại, khi số đông, cũng như các hoạt động kinh tế cùng nhóm hay tụ lại với nhau thì sẽ hiệu quả hơn so với việc phân bố phân tán, rời rạc. Đây chính là lý do để các thành phố hay cụm công nghiệp ra đời.
Tuy nhiên, có một điều cần lưu ý là khi sự tập trung số đông xảy ra, nhu cầu đi lại hay vận tải sẽ gia tăng rất nhiều, nhất là vào giờ cao điểm. Nếu hệ thống giao thông được tổ chức tốt, tình trạng tắc nghẽn được giảm thiểu thì lợi ích của việc tích tụ sẽ cao hơn chi phí và các thành phố sẽ ngày một thịnh vượng. Ngược lại, rất nhiều rắc rối sẽ xảy ra, nhất là khi hệ thống giao thông không được giải quyết tốt và một thành phố biến thành một bãi đậu xe khổng lồ.
_______________________________________________________________
Tác giả: Huỳnh Thế Du – Tác giả Huỳnh Thế Du hiện đang làm nghiên cứu sinh tiến sỹ chuyên ngành Kinh tế học đô thị và chính sách công tại đại học Harvard.
