Bắt đầu từ hôm nay, chúng tôi sẽ đăng loạt bài “Sếp Việt nghĩ gì về du học sinh”. Xin mở đầu loạt bài bằng cuộc phỏng vấn đầy ắp thông tin bổ ích đối với khách mời là TS.Lương Hoài Nam. TS.Lương Hoài Nam từng du học ở Liên Xô, kinh qua các vị trí như Trưởng ban Kế hoạch Thị trường, Vietnam Airlines, Tổng biên tập Tạp chí Heritage, Vietnam Airlines, Tổng giám đốc Jetstar Pacific Airlines.
TS.Lương Hoài Nam đã dành thời gian trả lời sinhvienusa.org bằng bài viết dài hơn 4000 từ giải đáp cho hàng loạt câu hỏi đồng thời “tư vấn” cho các bạn những thông tin cực kỳ bổ ích dựa trên kinh nghiệm trong hơn 20 năm lăn lộn trên thương trường ở Việt Nam. Để bạn đọc tiện theo dõi, chúng tôi tách bài phỏng vấn TS.Lương Hoài Nam thành 2 phần. Phần 1 TS.Hoài Nam nói về hành trang du học sinh cần chuẩn bị trước khi về nước.
Từng là du học sinh trở về, sau gần 30 năm công tác qua nhiều chức vụ, xin anh cho các bạn du học sinh lời khuyên: họ cần phải chuẩn bị những gì trước khi trở về, cả về kiến thức và tâm lý để thích nghi với môi trường ở Việt Nam?
TS.Lương Hoài Nam: Tôi nói có thể hơi sách vở, nhưng hành trang mà tôi nghĩ cần cho các bạn trẻ để về nước làm việc gồm 5 “binh khí” là: đạo đức, kiến thức, kỹ năng, quan hệ và sức khoẻ.
Tôi nói tới đạo đức như yếu tố đầu không hề có ý lên gân hay rao giảng giáo lý, mà một thực tế là nếu không có một nền tảng đạo đức bền vững, sớm hay muộn các bạn trẻ sẽ nhiễm những thói hư, tật xấu tràn lan trong môi trường sống và làm việc tương lai của các bạn.
Các bạn có thể thấy nhiều người tử tế, thanh liêm, chính trực chịu thiệt thòi và nhiều kẻ cơ hội được tưởng thưởng ở ngay trong môi trường làm việc của mình. Các bạn sẽ bắt đầu nghi ngờ: ta có cần phải giữ sự tử tế, thanh liêm, chính trực để chịu thiệt thòi không? Hay ta có thể sống cơ hội, với thói đạo đức giả và khả năng nguỵ biện, lấp liếm như họ để thuận lợi hơn cho công việc và sự nghiệp của ta? Sớm hay muộn, các bạn sẽ phải trả lời những câu hỏi đó.
Phải nói thật là chủ nghĩa cơ hội trong môi trường xã hội hiện nay và những lợi ích nó mang lại có sức hấp dẫn và không phải ai cũng đủ vững vàng để từ chối.
Về kiến thức thì tôi nghĩ các bạn trẻ học ở nước ngoài có may mắn được trang bị kiến thức toàn diện và thực dụng hơn so với các bạn học ở Việt Nam. Đây là do sự khác biệt về triết lý giáo dục và khoảng cách về chất lượng giáo dục.
Tuy nhiên, tôi cũng muốn nói rằng, trong thế giới hiện đại và thay đổi nhanh hiện nay, những thứ con người học được trong nhà trường, kể cả trong nhà trường nước ngoài, bị lạc hậu rất nhanh, trong khi các cơ hội tự học lại có rất nhiều, bất kỳ ai cũng có thể tự học hỏi để làm nhiều việc và thành đạt.
Như tôi, tôi học kinh tế hàng không ở Liên-xô cũ, nhưng tôi đã và đang làm việc và giữ các vị trí trọng trách trong nhiều lĩnh vực rất khác nhau: hàng không, du lịch, thương mại điện tử, báo chí, bất động sản…
Tôi tự học là chính. Bây giờ, khi đã ở tuổi 50, tôi vẫn tiếp tục tự học để làm tốt những việc mà tôi chưa được học, chưa làm bao giờ cả.
Các bạn có thể có lợi thế về kiến thức ban đầu. Nhưng nếu các bạn không duy trì được ham muốn và kỹ năng tự học thường xuyên, lợi thế đó của các bạn sẽ bị mất rất nhanh. Những tên trường danh giá trên tấm bằng của các bạn cũng không có nhiều giá trị khi kiến thức thực tế của các bạn bị lạc hậu, tụt hậu.
Về kỹ năng, rất nhiều người có rất nhiều kiến thức, nhưng làm việc lại rất chán, vì thiếu các kỹ năng làm việc, giải quyết và tham gia giải quyết vấn đề.
Ở đâu cũng thế, hiểu vấn đề thì rất nhiều người hiểu, nhưng biết đặt ra mục tiêu và giải quyết vấn đề thì ít hơn nhiều. Để hiểu vấn đề, người ta cần có kiến thức. Còn để giải quyết nó, người ta lại cần các kỹ năng, kể cả kỹ năng xác định, đặt mục tiêu và kỹ năng tổ chức thực hiện.
Một sai lầm khá phổ biến của người Việt Nam, trong đó có các bạn trẻ, là đề ra những mục tiêu quá lớn, thiếu rõ ràng và trong nhiều trường hợp bất khả thi. Để hạn chế sai lầm, tôi khuyên các bạn trẻ chỉ nên đặt ra những mục tiêu cụ thể mà bản thân các bạn hiểu rất rõ và có thể tác động vào kết quả của chúng.
Ít ra là bạn cần “làm chủ” (“own”) vấn đề tối thiểu ở mức 51% bằng chính bạn và cộng đồng của bạn thì mục tiêu mới đáng để theo đuổi. Một bảng hỏi-đáp về các điều kiện cần và đủ để sẽ cho bạn biết mức độ khả thi của mỗi mục tiêu.
Sau khi mục tiêu đã lựa chọn đúng, các bạn cần hàng loạt kỹ năng khác để thực hiện như đảm bảo nguồn vốn, phát triển nguồn nhân lực, xây dựng và phát triển các mối quan hệ bên trong và bên ngoài.
Trong bất kỳ công việc gì, cần có thói quen đặt ra và trả lời rạch ròi những câu hỏi rất cơ bản. Để làm việc này cần có bao nhiêu tiền (trước mắt và lâu dài, nhu cầu trước mắt phải thật chi tiết, nhu cầu tương lai có thể dự kiến)? Những ai sẽ đóng góp số tiền đó? Quyền lợi của mỗi người góp vốn như thế nào?… Nếu bỏ qua những câu hỏi đó, sẽ ít có mục tiêu nào có thể đạt được vì có rất ít mục tiêu không tốn tiền, dù ít dù nhiều. Cũng không ai bỏ tiền ra mà không biết quyền lợi của mình là gì, kể cả khi làm từ thiện. Nếu không giải quyết tốt những vấn đề đó thì anh Mark Zuckerburg đã thất bại ngay từ khi làm cái “mạng chơi chơi” với mấy bạn sinh viên và sẽ chẳng bao giờ có “đế chế Facebook” bây giờ.
Các kỹ năng phát triển nguồn nhân lực, quan hệ cũng tương tự: hãy đặt ra các câu hỏi và trả lời một cách rạch ròi, giống như đối với vấn đề tiền bạc.
So với các bạn học ở trong nước, các bạn du học cơ một lợi thế cần chú trọng để duy trì và tiếp tục phát triển, đó là quan hệ với các giáo viên, bạn bè quốc tế qua thời gian học ở nước ngoài. Đây là mạng lưới quan hệ rất có giá trị để phục vụ cho các nhu cầu học hỏi, trao đổi kinh nghiệm, hợp tác kinh doanh. Bạn nào đã đọc cuốn sách “X6 – Perfect Spy” về tướng điệp viên lừng danh Phạm Xuân Ẩn, có thể thấy mối quan hệ với bạn học và đồng nghiệp nước ngoài đã đóng vai trò quan trọng như thế nào trong sự nghiệp của ông.
Về yếu tố cuối cùng là sức khoẻ thì đương nhiên rồi. Không đủ sức khoẻ để chịu đựng áp lực công việc, giải quyết khủng hoảng thì rất khó làm được việc gì lớn. Tôi có gần 10 địa chỉ email để làm các công việc khác nhau. Số lượng email mỗi ngày cần đọc và xử lý có thể hàng trăm. Làm việc ở công ty không xong thì về nhà làm tiếp. Làm trong các ngày làm việc không hết thì làm cả trong các ngày nghỉ cuối tuần. Điều đó bắt buộc phải có đủ sức khoẻ.
Qua quá trình tuyển dụng, làm sếp của nhiều bạn từ nước ngoài về, anh nhận thấy du học sinh có ưu điểm gì?
TS.Lương Hoài Nam: Tôi thấy nhìn chung những người học ở nước ngoài về có kỹ năng tốt hơn về ngoại ngữ, trình bày (presentation), làm việc tập thể (team-working) và nhờ những ưu thế đó, họ tự tin hơn. Về tính sáng tạo thì cũng khó nói về mặt bằng chung, có lẽ tố chất cá nhân ở đây quan trọng hơn. Nhiều bạn học ở trong nước nhưng cũng rất sáng tạo trong công việc.
Như tôi đã nói ở trên, các bạn trẻ đi du học về có thể có một sự khởi đầu thuận lợi hơn so với các bạn học ở trong nước. Nhiều khi đơn giản là bằng cấp, tên trường… của các bạn hấp dẫn hơn đối với các nhà tuyển dụng ở các vòng thi tuyển. Nhưng nếu các bạn không trau dồi, cập nhật thường xuyên thì không có gì đảm bảo sự thành công lâu bền.
Một số người cho rằng du học sinh chảnh (kiêu kỳ, tự mãn), thiếu thực tế… anh nghĩ sao về điều này?
TS.Lương Hoài Nam: Ít nhiều thì tôi nghĩ là có điều đó, đặc biệt là trong xã hội trọng bằng cấp và đôi khi tuyệt đối hoá bằng cấp như ở Việt Nam. Ngoài kiến thức, kỹ năng thì việc có cơ hội đi đây đi đó, hiểu biết thế giới cũng là một lợi thế làm cho một số bạn đi du học về “chảnh” hơn so với các bạn học ở trong nước.
Tôi muốn nhắc đi nhắc lại rằng việc học ở nước ngoài là một lợi thế, nhưng các bạn đừng coi nó là quá lớn đối với sự thành đạt của con người. Thời đại bây giờ những người thành đạt học suốt 60 năm, như ông Warren Buffet thì học suốt hơn 80 năm và vẫn tiếp tục học. 3-5 năm học ở nước ngoài của các bạn chỉ là một quảng thời gian học rất ngắn trong đời người – đời học.
Tôi đang đầu tư một dự án du lịch trực tuyến (giống Expedia và Lonely Planet gộp lại) phục vụ cho nhu cầu đi du lịch nội địa, quốc tế của người Việt Nam. Đây là lĩnh vực thương mại điện tử hoàn toàn mới với tôi và tôi làm trên cơ sở phân tích, nhận định xu thế ngành du lịch. Để làm việc này, bắt buộc tôi và các cộng sự phải tự mày mò học hỏi qua sách vở, tài liệu và từ các đối tác. Ở tuổi 50, tôi vẫn ngồi cùng các cộng sự ngày đêm thiết kế ra từng tính năng hệ thống và tổ chức thực hiện. Những thứ đó, không trường lớp nào dạy đủ cho tôi và cho các bạn để dùng cả đời cả. Tôi nghĩ trường-lớp chỉ cho ta được 10% kiến thức ban đầu thôi, 90% kiến thức phải tự học từ trường-đời. Nếu không phải là 10/90, có thể là 30/70, nhưng dù sao thì người ta học ở trường-đời nhiều hơn.
Tôi cũng phải nói rằng các nhà tuyển dụng Việt Nam bây giờ đã “khôn” hơn trước đây rất nhiều. Họ biết chất lượng đào tạo ở nước ngoài cũng rất đa dạng, tuỳ nước, tuỳ trường và tuỳ mỗi cá nhân. Cách họ thi tuyến, xét duyệt có thể loại bỏ bớt rủi ro coi trọng quá bằng cấp. Họ đánh giá cao hơn ý thức, năng lực tự học hỏi, cập nhật kiến thức, kỹ năng của ứng viên.
Khi tôi phỏng vấn tuyển dụng, nếu thấy ứng viên nào kém ở ý thức tự học hỏi, cập nhật kiến thức, kỹ năng thì tôi loại ngay, cho dù bạn đó học ở đâu về. Chỉ cần vài ba câu hỏi, những người có kinh nghiệm như tôi hoàn toàn đánh giá được các tố chất của ứng viên tuyển dụng.
Xin cảm ơn anh.
Káp Thành Long (thực hiện)
Đón đọc phần 2: “Bí kíp” để tránh bị… dìm
Trong phần 2 của bài phỏng vấn, TS.Lương Hoài Nam chỉ ra phương pháp để du học sinh có thể tránh tình trạng đơn thương độc mã, bị đì, bị dìm khi mới bước vào một cơ quan mới.
Box
TS.Lương Hoài Nam từng học tại
– Trường Đại học kỹ sư hàng không dân dụng Riga, Latvia, Liên-xô cũ. Tốt nghiệp đại học và bảo vệ luận án tiến sỹ kinh tế (PhD). Các khoá quản lý ngắn hạn trong và ngoài nước: INSEAD (Pháp), University of Michigan (Mỹ).
Vị trí, đơn vị đang hoặc đã từng công tác:
Các vị trí đã qua: Trưởng ban Kế hoạch Thị trường, Vietnam Airlines; Tổng biên tập Tạp chí Heritage, Vietnam Airlines; Tổng giám đốc Jetstar Pacific Airlines; Phó Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Việt Nam; Phó Tổng giám đốc Tập đoàn BĐS Nam Long; Giám đốc Điều hành Air Mekong
Các công việc hiện tại: Phó Tổng giám đốc Tập đoàn du lịch Thiên Minh (TMG, chủ của chuỗi Victoria Hotels & Resorts, các công ty lữ hành Buffalo Tours, Cho Lon Tours, công ty đặt phòng khách sạn iVIVU.com); Tổng giám đốc Hàng không Hải Âu (thuộc TMG, khai thác dịch vụ thuỷ phi cơ phục vụ du lịch cao cấp từ giữa năm 2014); Phó Chủ tịch HĐQT Công ty Dịch vụ hàng hoá Sài Gòn (tức Nhà ga hàng hoá tại sân bay Tân Sơn Nhất); Phó Chủ tịch HĐQT Công ty Du lịch và dịch vụ hàng không Hoàng Gia (đầu tư dự án du lịch trực tuyến Gotadi.com, sẽ hoạt động đầu năm 2014). Uỷ viên HĐQT Công ty BĐS Vinaconex – Viettel (chủ đầu tư dự án khu đô thị lớn tại Hà Nội).
– Email cá nhân: namluonghoai@gmail.com
– FB: Luong Hoai Nam