Từ một vài năm nay, câu hỏi bỏ hay giữ kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông liên tục được đặt ra trong công luận. Để rút ra một nhận định cho chính mình, tôi thấy cần thiết phải xem xét các luận điểm khác nhau được đưa ra để bảo vệ cho hai quan điểm: giữ hay bỏ kỳ thi này.

Luận điểm thứ nhất bảo vệ việc giữ kỳ thi tốt nghiệp: nếu bỏ thi tốt nghiệp, việc học và dạy học sẽ trở nên chểnh mảng. Mặt trái của lập luận này chính là những gì mà người dân kêu ca nhiều nhất về hiện trạng giáo dục hiện nay. Học thuộc lòng những bài văn mẫu, ghi nhớ nhiều số liệu, ngày tháng, luyện tập với các dạng bài tập toán, lý, hoá quá phức tạp … là phương pháp học hướng tới thi cử; nhưng cách học này liệu sẽ giúp các em học sinh những gì trong việc hình thánh nhân cách, tư duy khoa học và sáng tạo.Tôi thấy luận điểm này rất yếu, vì chúng ta không muốn học sinh học chỉ để đi thi, bởi vì những gì mà các em phải học chỉ để thi chưa chắc đã là cái nên học.

Luận điểm thứ hai ủng hộ giữ kỳ thi tốt nghiệp: nếu không có bằng tốt nghiệp trung học phổ thông, học sinh sẽ gặp khó khăn trong việc xin học ở các trường đại học nước ngoài. Lập luận này thực ra cũng không có nhiều cơ sở, vì trên thế giới có nhiều nước không có kỳ thi tốt nghiệp phổ thông, ví dụ như Mỹ. Những nước có kỳ thi tốt nghiệp phổ thông, ví dụ như Pháp, cũng không có hiệp ước công nhận quy đổi tương đương bằng tốt nghiệp phổ thông với các nước khác. Đặc biệt là không có thỏa thuận tương tự như vậy với nước ta. Trong thực tế, việc xét tuyển vào các trường đại học nước ngoài chủ yếu dựa vào hồ sơ, học bạ cá nhân của học sinh hơn là dựa vào bằng tốt nghiệp phổ thông. Tuy vậy, vì chúng ta đang có bằng tốt nghiệp, nên các trường đại học nước ngoài có thói quen đòi hỏi tấm bằng này. Nếu chúng ta quyết định bỏ thi tốt nghiệp phổ thông, học sinh Việt nam có nguyện vọng đi học ở các trường đại học nước ngoài sẽ gặp một chút khó khăn để giải thích chính sách mới. Như vậy, luận điểm này chỉ đúng trong ngắn hạn và không có giá trị dài hạn.

Luận điểm thứ ba để giữ kỳ thi tốt nghiệp phổ thông: đối với những người kết thúc việc học tập của mình ở trình độ phổ thông trung học, họ cần có một cái bằng. Thực ra, bỏ kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông (kỳ thi quốc gia) không đồng nghĩa với việc học sinh học hết cấp ba mà không có bằng tốt nghiệp phổ thông. Đánh giá một học sinh có tốt nghiệp phổ thông hay không có thể dựa vào kết quả học tập của các năm học, các kỳ thi kiểm tra định kỳ và bằng tốt nghiệp có thể do trường trung học phổ thông cấp.

Luận điểm thứ tư là về vấn đề thu nhập: giữa các lao động phổ thông, người có bằng tốt nghiệp trung học phổ thông vẫn có thu nhập cao hơn so với người không có bằng tốt nghiệp. Lý do này là để giúp những ai có bằng tốt nghiệp trung học phổ thông được hưởng thu nhập cao hơn. Theo tôi, luận điểm này rất yếu vì xét cho cùng, đây là một sự bất công cho những người không có bằng tốt nghiêp phổ thông những phải hoàn thành cũng một công việc để có thu nhập.Trong một nền kinh tế lành mạnh, thu nhập của người lao động phụ thuộc vào năng lực của họ đối với công việc được giao, chứ không phụ thuộc vào bằng cấp.

Luận điểm thứ năm liên quan đến tính ổn định của hệ thống: có ý kiến cho rằng hệ thống giáo dục của Việt Nam không khoẻ mạnh, không nên có những thay đổi quyết liệt. Tôi thấy trước hết phải tách bạch giáo dục phổ thông và giáo dục đại học vì bệnh ở hai nơi hình như rất khác nhau. Giáo dục phổ thông chưa chắc đã ốm yếu như chúng ta cảm nhận, nếu nó ốm thì cái phần ốm nhất chính là sự gian dối trong thi cử và hệ lụy của nó là phần dạy và học để mỗi học sinh trở thành một công dân có ích cho xã hội cũng ốm theo. Vì vậy cần đánh giá chi tiết và kỹ lương hơn: liệu việc bỏ kỳ thi quốc gia tốt nghiệp trung học phổ thông sẽ ảnh hưởng đến hệ thống giáo dục như thế nào, liệu nó có gây bất ổn định nghiêm trọng như người ta nghĩ hay không.

Từ phía ngược lại, luận điểm quan trọng nhất ủng hộ việc bỏ kỳ thi tốt nghiệp phổ thông như một kỳ thi quốc gia là: thực tế cho thấy, nếu chúng ta không tổ chức được một kỳ thi trung thực, không có gian dối, ít nhất là không có gian dối ở diện rộng, thì tốt nhất là không nên làm. Đừng lấy cái bệnh chuộng bằng cấp để bao biện những tốn kém khổng lồ về kinh phí, công sức và thời gian; đồng thời với việc phải làm ngơ trước những biểu hiện rõ nét của sự thiếu trung thực trong thi cử.

Điểm lại những luận điểm kể trên, cá nhân tôi thấy rằng trong hoàn cảnh hiện nay, nên xét tới việc bỏ kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông ở cấp quốc gia. Đối với tôi, lý do quan trọng nhất cho việc này không phải là việc tiết kiệm kinh phí, cũng không phải do khó khăn trong việc đảm bảo tính trung thực của cuộc thi, mà là về dài hạn, nó sẽ làm thay đổi cách dạy và học, hướng tới kiến thức và phát triển năng lực, thay vì hướng tới kết quả thi tốt nghiệp. Tuy nhiên, cần tiên liệu trước những khó khăn ngắn hạn mà việc bỏ thi tốt nghiệp có thể gây ra để cân nhắc xây dựng một lộ trình hợp lý.

Ngô Bảo Châu viết cho Tuổi Trẻ Cuối Tuần

***

Dưới đây là bài phỏng vấn của Tiền Phong. Trong bài phỏng vấn này Ngô Bảo Châu giải thích kỹ hơn quan điểm của mình về kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, đồng thời chia sẻ thêm suy nghĩ của mình về kỳ thi đầu vào của đại học.

GS Ngô Bảo Châu: Thi không đảm bảo nghiêm túc thì nên bỏ

Tiền phong: Theo Bộ GD&ĐT, việc thi tốt nghiệp THPT trong thời gian tới sẽ không có gì thay đổi, mặc dù trong dư luận có nhiều ý kiến nên bỏ thi. Trả lời phỏng vấn báo Tiền Phong, GS Ngô Bảo Châu cho biết ông đồng ý với việc nếu tổ chức cuộc thi mà không có khả năng bảo đảm sự nghiêm túc thì tốt nhất là không nên thi. Việc tuyển sinh ĐH nên bỏ thi chung.

GS Ngô Bảo Châu:

Trong số những lập luận bảo vệ cho việc giữ thi, tôi thấy có một số ý kiến cần phải xem xét.

Lập luận thứ nhất, phải thi học sinh mới chịu học. Điều này nghe qua thì có lý nhưng soi xét kỹ hơn thì thấy không ổn. Người ta vẫn kêu ca là học sinh học lệch, học theo kiểu luyện thi… Cách học để thi không tạo nên cái gì tốt đẹp cho nhân cách của học sinh, không giúp các em có năng lực gì mới, những năng lực có lợi cho cuộc đời của các em sau này. Nếu xét chuyện học để phục vụ cho kỳ thi thì đó không phải lý do để giữ thi. Ngược lại, nếu bỏ thì có lẽ có sẽ bỏ được nhiều việc vô bổ. Tôi nghĩ rằng nếu giáo viên được chủ động trong việc dạy học, không bị áp lực thi cử thì dạy tốt hơn, dạy những gì thực sự có lợi cho sự phát triển nhân cách và tư duy của học sinh.

Lập luận thứ hai, nếu không có bằng tốt nghiệp phổ thông thì các em không đi học tiếp ĐH ở nước ngoài được. Tôi thấy không ổn lắm. Bằng phổ thông của ta không chính thức được công nhận ở các nước khác. Tôi nghĩ, với các trường ĐH ở nước ngoài, giữa một tấm bằng tốt nghiệp phổ thông có tính quốc gia với một chứng chỉ do các trường phổ thông cấp cũng không khác gì nhau. Chẳng hạn ở Mỹ, họ không có kỳ thi quốc gia tốt nghiệp THPT. Mỗi học sinh khi học xong phổ thông được nhà trường cấp cho một cái chứng chỉ.

Lập luận thứ ba, nếu làm các công việc phổ thông thì các em có bằng tốt nghiệp phổ thông được trả lương cao hơn những em chưa tốt nghiệp. Cái này cũng không ổn. Không lý gì mà cùng làm một công việc đơn giản mà người tốt nghiệp phổ thông rồi được trả tiền cao hơn người chưa tốt nghiệp. Tôi thấy như thế hơi bất công.

Lập luận tỏ ra vững chắc nhất, đó là bỏ kỳ thi có thể gây những đảo lộn lớn trong giáo dục. Tôi đồng ý rằng nếu trước khi bỏ kỳ thi tốt nghiệp, cần xem xé kỹ càng hơn nữa những hệ luỵ có thể. Những hệ luỵ mà người ta hay nhắc tới có vẻ không đến nỗi đáng sợ. Liệu còn có những hẹ luỵ nào khác?

Nên nhìn vào thực tế là mình đã thua cuộc

Vậy thì theo giáo sư là nên bỏ thi?

Đối với tôi, nguyên tắc chung là cái gì mà mình không làm được nghiêm túc thì không nên làm. Mà hình như chúng ta không có khả năng tổ chức tốt một cuộc thi tốt nghiệp phổ thông trung thực và có thực chất. Ngoài ra trong một thời gian ngắn ta phải tổ chức liền hai kỳ thi có quy mô cấp quốc gia dành cho học sinh phổ thông, đó là thi tốt nghiệp phổ thông và thi tuyển sinh ĐH. Liệu điều đó có thật cần thiết không. Có còn nước nào trên thế giới có liền hai kỳ thi như vậy hay không?

Nếu chọn mô hình tối ưu trong tưởng tượng thì tôi sẽ chọn mô hình có thi tốt nghiệp THPT, bỏ thi ĐH. Thi ĐH nên để các trường tuyển chọn căn cứ vào hồ sơ. Nên để trường ĐH tuyển sinh theo cách của họ, theo những tiêu chí họ cần, không nhất thiết phải có kỳ thi chung cho tất cả các trường ĐH.

Còn với thi tốt nghiệp, nếu tổ chức nghiêm túc được, giống như ở Pháp họ vẫn làm, tôi nghĩ là rất tốt. Họ cũng tổ chức kỳ thi trên quy mô toàn quốc, học sinh cả nước làm đề chung. Và tất nhiên, họ duy trì được tính trung thực của kỳ thi. Họ tổ chức thi chung, nhưng rải ra trong hai năm học chứ không dồn vào mấy ngày như ở ta. Một số môn thi năm 11, một số môn thi năm 12.

Mọi phương án đều có hai mặt, nếu tổ chức tốt thì hiệu quả tốt. Việc tổ chức để lấy vì như ở ta thì không có lợi mà chỉ có hại. Họ tổ chức kỳ thi quốc gia bởi họ đảm bảo được chất lượng kỳ thi. Còn chúng ta, theo một nghĩa nào đó ta thua cuộc, mà thua cuộc thì nên bỏ cuộc. Nên tìm cách gỡ ra bằng những hướng khác. Chúng ta cũng đã có những cố gắng để lập lại trật tự cho những kỳ thi đó, nhưng theo tôi hiểu thì những cố gắng ấy không thành công. Ta nên chấp nhận thực tế đó để tìm một phương án khác.

Bỏ thi tốt nghiệp, bỏ thi chung tuyển sinh ĐH

Theo giáo sư thì nên hướng đến phương án nào?

Hiện nay việc học sinh học xong lớp 10 lên lớp 11, từ lớp 11 lên lớp 12 do trường quyết định. Vậy việc kết thúc lớp 12 cũng có thể trao quyền cho trường quyết định. Trường căn cứ vào học bạ, vào điểm thi cuối năm để cấp chứng chỉ cho học sinh.

Cho dẫu chúng ta không ủng hộ việc học để thi nhưng không thể phủ nhận vai trò của hoạt động thi trong quá trình tổ chức hoạt động dạy học…

Kỳ thi cuối năm được tổ chức tốt thì đó cũng là một động lực để cho học sinh học. Không nên lúc nào cũng lôi thần thánh nhà nước ra để làm con ngáo ộp dọa học sinh. Từng thầy cô, từng hiệu trưởng có thể giúp cho học sinh của mình có động lực học tập tốt hay không.

Nhưng tổ chức một kỳ thi quốc gia chúng ta sẽ mới có một mặt bằng chung để đánh giá chất lượng giáo dục của từng trường?

Đánh giá và trao bằng là hai chuyện khác nhau. Ta hoàn toàn có thể tổ chức những cuộc thi nhằm khảo sát, đánh giá kết quả học tập của từng em, từng lớp, từng trường, từng địa phương. Nhưng việc này không liên quan gì đến bằng cấp mà chỉ đơn giản là để cung cấp cho ngành giáo dục, cho xã hội những thông tin về chất lượng dạy học, nó độc lập với chuyện bằng cấp.

Ngoài ra tôi nghĩ rằng việc giáo dục có độ chênh giữa các vùng, giữa thành thị và nông thôn, giữa đồng bằng và miền núi, là một thực tế. Có thể thấy rằng, mặt bằng giáo dục ở địa phương thường thì cũng tương quan với nhu cầu của thị trường lao động ở địa phương đó. Che cái thực tế này bằng tấm bằng tốt nghiệp chung không giải quyết được vấn đề gì. Cái cần làm là tạo ra cơ hội để học sinh có khả năng và nguyện vọng học cao hơn có thể làm được việc đó.

Như vậy bỏ thi tốt nghiệp, còn vẫn thi tuyển sinh ĐH, thưa giáo sư?

Trong trường hợp bỏ thi tốt nghiệp thì có thể giữ lại kỳ tuyển sinh ĐH, nhưng không nhất thiết phải là thi chung.

Câu chuyện thi chung được bàn cãi nhiều. Ngay cả các trường ĐH cũng muốn thi chung…

Nhiều người muốn có một cấp trên chỉ sẵn công việc của mình, nếu có sai sót thì có thể đổ lỗi cho cấp trên. Tôi nghĩ các trường phải xác định vấn đề tuyển sinh là lợi ích của từng trường. Phải thấy sức mạnh của một trường ĐH còn nằm ở chỗ trường được toàn quyền trong việc tuyển chọn sinh viên cho mình.

Bỏ ba chung cũng sẽ làm dư luận băn khoăn vì họ không tin rằng chất lượng đào tạo tốt nếu tuyển sinh đầu vào không được nhà nước kiểm soát…

Tôi đồ rằng vấn đề của ĐHVN không nằm ở chất lượng đầu vào, cái không quá tồi hơn so với ĐH nước ngoài, mà nằm ở chất lượng đầu ra, nói cách khác chính là ở chất lượng đào tạo ĐH.

Tôi tin rằng con người có thể có nhiều khả năng khác nhau, có nhiều năng lực không dễ thể hiện trong một bài thi viết, đồng loạt cho tất cả các trường trong cả nước, nhưng đó có thể chính là những năng lực cần thiết để thành công ở cấp đại học và ở trong công việc sau này.

Cảm ơn GS Ngô Bảo Châu!

Quý Hiên (thực hiện).

***

Dưới đây là ý kiến (comment) của thầy Nguyễn Kim Hồng (ĐH SP HCM), HTN đưa lên đây để bạn đọc tiện theo dõi.

Tôi đã đọc phần bài viết của GS Ngô Bảo Châu. Tôi xin được đưa thêm những thông tin để các bạn cùng thảo luận:
1. Việc thi ba chung. Phải nói rằng thi tuyển sinh đại học như hiện nay khá nặng nề và gây khó khăn cho các trường trước tiên là ở việc tổ chức thi (coi thi, chấm thi, kinh phí…) và không một trường đại học nào không thấy điều này, nhất là các trường có đông thí sinh dự thi (càng nhiều thí sinh dự thi càng phải “bù lỗ” nhiều). Tuy nhiên, cái khó là chúng ta đang muốn “công bằng về cơ hội tiếp cận giáo dục” thì ít nhất,cho đến thời điiểm này chúng ta chưa có phương án tốt hơn. Ngay cả khi Bộ định đưa ra phương án (thăm dò) để các trường tự tuyển sinh thì không ít trường không muốn tiên phong với phương án này. Một trong những lý do là nếu vẫn là thi tuyển thì tổ chức ra đề, thi không đơn giản. Nếu thay bằng xét tuyển (các trường lên phương án xét tuyển-có thể kiểm tra/thi một số môn) thì có khả thi hơn. Tuy nhiên cá nhân tôi vẫn muốn sớm có một (vài) trung tâm khảo thí để thí sinh thi, các trường căn cứ vào kết quả khảo thí này để xét tuyển trên hồ sơ (có thể test thêm 1 môn) để tuyển chọn sinh viên. Một năm có thể chọn tuyển 1 đến 2 lần.

2. Năm nay, số thí sinh có trên điểm sàn được Hội đồng tuyển sinh quốc gia ước lượng là trên 200.000 thí sinh. Nếu quan sát các thông tin tuyển sinh của các trường dân lập và tư thục thì có thể thấy, ngay cả các trường có tổ chức thi vẫn lấy sinh viên đạt điểm sàn. Điều này cho thấy ngay cả khi chúng ta đã chọn dôi một lượng thí sinh nhiều như vậy, các trường dân lập và tư thục cũng chưa thể tự tin tuyển “đủ chỉ tiêu”. Hy vọng là chỉ tiêu không phải là cái đích của các trường này (vì tôi không thấy trường tư thục hay dân lập nào ở Việt Nam tuyên bố là trường vì lợi nhuận cả). Giả sử là số thí sinh được chọn nay nay vẫn không đủ chỉ tiêu tuyển sinh thì có cần xem lại việc qui định chỉ tiêu của các trường hay không? Hay để thị trường giáo dục tự điều chỉnh.

3. Tôi nghĩ rằng việc bỏ một trong hai kỳ thi (thậm chí là cả hai kỳ thi) kiểu như hiện nay chỉ là vấn đề thời gian. Vấn đề quan tâm hơn là sản phẩm của các trường đáp ứng nhu cầu của người học và xã hội như thế nào? Các trường đại học không chỉ tuyên bố về sản phẩm đầu ra, công chúng cần một cơ quan kiểm định có thể lên tiếng về sản phẩm của các trường đại học. Không nên tồn tại trường đại học không có chất lượng, nhất là khi đất nước chúng ta đang còn gặp nhiều khó khăn về kinh tế.

 

Tổng hợp bởi Họcthenao.vn

Bài gốc có thể xem tại đây.